زبان و ادبیات ترکان خراسان

درباره نوشتار زبان تركي (گفتار پنجم)

اصلاحات جزيي در نگارش زبان تركي:

قبلاً در بخش مســـأله الفبا و مشكل خط عربي ، نواقص و مشكلات اين خط را بررسي كرديم، حال به حـــل قسمتي از ايــن مشكــــــلات جهت نگارش تركي مي پردازيم:

اوّل:

اولين مشكل خــــــــط عــــربي اين اســـت كه بدون درج اعراب و حركات (فتحه،ضمّه و كسره) خواندن كلمات دشوار مي گردد، در اينجا طرز نوشتن اين حركات و اصلاحات بعمل آمده را در تركي مورد بررسي قرار مي دهيم:

الف) طرز نوشتن فتحه:

در ادبيات فارسي و عربي فتحه به دو شكل (اَ - ــــــَ) است، امّا نگارش فتحه جهت سهولت خواندن و نوشتن، در تركي به 5 شكل وجود دارد (اَ ، ــــَ  ، اه ،ه ، ـﻪ) ، اين علامت ها در اوّل، وسط، و آخر كلمه قرار مي گيرند.

1 - فتحه در ابتداي كلمه هميشه به صورت (اَ) نوشته مي شود، مگر اينكه بعد از فتحه يكي از دو حــــــرف (و ، ي) بيايد كه در اين صورت فتحه به صـــــــــورت (اه) نوشته مي شود. مثل:

ال (دســـت)، ار (شــــوهر)، اه يه (صاحب)، اه يري (كج)، اه ييلمك (خم شدن)، گه وه ن (گَوَن)، گه وه له مك (جويدن، تند تند غذا خوردن).

تبصره يك : اگر قبل از دو حرف (و ، ي) فتحه و بعد از اين دو حرف مصوّت (آ) قرار گيرد نيــــازي نيست كه فتحه به شكل (اه) نوشته شود مانند: اياق (قدم)، اوان (هنگام).

تبصره دو : اگر قبل و بعد از دو حرف (و ، ي) فتحه بيايد هر دو فتحه را به صورت (ه) يا (اه) مي نويسيم مثل: اه يه (صاحب)، ده يه رلي (باارزش)، ده وه لي (شتردار).

2 – فتحه در وسط كلمه به شكل هاي (ــــَ  ،  ـﻪ  ،  ه) نوشته مي شود مثال:

گلمك (آمدن)، سنه (به تو)، اۆره ك (قلب)، ده يـه ر (ارزش).

فتحه در آخر كلمه به شكل هاي (ه ، ـﻪ)، نوشته مي شود مثل: سرمه (پاپيچ)، قره (سياه).

ب) طرز نوشتن ضمّه:

چون در ادبيات تركـــي ضمّه (اُ  ،  ــــُ) كمــي ضخــيمتر از فارسي و عربي تلفظ مي شود بنابراين تمـــام ضمّه هـــا را در ادبيــات تركــــي به صورت (اوْ – وْ - ـوْ) مي نويسند.

مثال: اوْدون (هيزم)، دوْلماق (پرشدن)، قوْل (بازو)، بوْش (خالي).

تبصره: ضمّـــــه يا مصوّت (اوْ) در زبان ادبي تركي فقط در بخش (هجا) اول كلمه قرار مي گيرد و در بخش هاي دوّم و سوّم و.... نمي آيد.

ج) طرز نوشتن كسره:

كسره تركي كه به شكل هاي (اﺋـ ، ﺋـ ، ـﺌـ ، ﺉ) نوشته مي شود، در هنگام تلفّظ، بخش وسطي زبان به طرف سقف دهان مي آيد، قسمت پيشين زبان در بن دندان هاي پايـين جلويي جا مي گـــــيرد و لب ها به صورت خفيف به اطـــراف كشيده مي شود، مثل: بئل (كمر)، ائل (ايل)، سئل (سيلاب)، دﺉ (بگو) و....

امّا كسره اي كه به صورت (اِ  ،  ـــِ) نوشته مي شود، از اصوات دخيل در تركي است كه اغلـــــب از فـــارسي يا عربي و به ندرت از زبان هاي ديگر وارد تركي شده است، بنابراين كلمات تركي را با كسره تركي (اﺋـ ، ﺋـ ، ـﺌـ ، ﺉ) و كلمات وارده را با كسره(اِ  ،  ـــِ) نشان مي دهند، مثلاً كلمات وارده: دلبر، اسكندر، اسماعيل، درام، كتاب، گران و ... را در تركي به همين شكل ها مي نويسند.

تبصره يك: كسره يا هـــاي غير ملفوظ كه در آخر كلمات فارسي و عربي نوشته مي شود در تركي به صورت فتحه تلفّظ مي شود مثل، مدرسه، دنده، كلمه و ...

تبصره دو: بايد توجه داشت كه كلمات تركي كه اعراب آنها نوشته نشده داراي حركت فتحه هستند، زيرا علامت ضمّه با (اوْ – وْ - ـوْ) و علامت كسره با (اﺋـ ، ﺋـ ، ـﺌـ ، ﺉ) مشخص مي گردد.

دوّم:

دوّمين مشكل عمده اي كه در نگارش كلمات فارسي وجود دارد، اين است كه بعضي از حروف براي بيان چند تلفّظ جداگانه به كار مي رود، مانند: حرف (واو) در كلمات: تو (to)، دوران (dowran)، كور (kor) و يا حرف ي در كلمات: دير(dir) و دير(dayr).

دشواري نوشتن و در نتيجه خوانده شدن اين كلمات در تركي اصلاح شده و با كمي تمرين و دقّت و تأمّل، كلمات به تركي نوشته و خوانده مي شوند.

به دو گروه از كلمات زير دقت كنيد:

الف): جور (ستم)، دور (زمانه، گردش)، دوران (زمانه، گردش)، شور (مشورت)، جولانگاه (محل جولان و گردش)، لون (رنگ)، و...

ب) : سير (گردش)، دير (معبد)، ميدان (محل تاخت)، جيران (آهو)، و...

اگر درست دقّت كنيم متوجه مي شويم كه حرف (و) در كلمات گروه اوّل يك صورت نيست، بلكه دو صورت است، يكي مصوت (اوْo  ) و ديگري صامت خفيف (وw  )،

بنابراين در تركي هر دو صورت نوشته مي شود، يعني كلمات گروه الف را به صورت هاي: جوْور، دوْور، دوْوران، شوْور، جوْولانگاه و... مي نويسيم.

همچنين در كلمات گروه (ب)، حرف (ي) يك صورت نيست، بلكه از دو صدا تركيب شده است، يكي كسره (اِ) و ديگري (ي)، چون كسره تركي به اين شكل ها (اﺋـ ، ﺋـ ، ـﺌـ ، ﺉ) نوشته مي شود، بنا براين كلــــمات گروه (ب) را در تركي چنين مي نويسيم: سئير، دئير، مئيدان، جئيران و ...

سوم):

در تركي كلمات : رحمان، هاذا، اسمــاعيل و ... را به همين صـــورت كه تلفّــــظ مي كنيم مي نويسيم، لذا هيچوقت كلمات را به شكل هاي: رحمن، هذا، اسمعيل و... نمي نويسيم.