نگاهی بر ترانه های عروسی ترکمن های ایران
قسمت اول: ترانه های عروسی(توی آیدیملاری)
همراه با ترجمه فارسی
ترانه های عقد کنان(اِللشدیرمه)
این نوع ترانه که مختص عقدکنان است در میان تمام ترکمن نشینان اجرا می شود و مهمترین و مشهورترین ترانه عقد کنان که در میان ترکمنهای ایران رواج بسیار دارد، در ذیل می آوریم:
آلاجا کؤینک گیدیرمه آرفا چؤرک اییدیرمه
توینوقلا دپدیرمه آغیزلا قاپدیرما
دییه باشین ایتدیرمه چوفرک یونگونی دیتدیرممه
(پیراهن زمخت مپوشان و نان جوین مخوران. مگذار او را بیازارند. مگذار که بر او سخن درشتی گویند. افسار و عنان شتر را به دست نو عروس مسپار. مگذار پشم نامرغوب را حلّاجی کند.)
اؤوینگدن گلسه قافار سینگ ایزینگدان گلسه دپر سینگ
آشینگ آشپز بیشیر سین یو کونگ حمال دوشورسین
آشینگ کأندن بیشیرگین قازانینگ زوردان دوشورگینگ
(دشمن رویاروی را گاز بگیر و آن را که از پس آمد لگد بزن. آشت را آشپز بپزد و بارت را باربر بکشد. غذایت را همیشه بیشتر بپز و دیگت نیز همیشه سنگین باشد.)
الینه یوزوک داقادینگ یوزونه گولوپ باقادینگ
قافدان گلسنگ گولده گل الینگه اوغلان آلداگل
تهران ، تبریز آیلادینگ یزیلدان شای شایلادینگ
(به دستش انگشتر کنی و همیشه خندان بر او بنگری. اگر ا زدر در آید با او مهربان باش و انشاالله که کودکی بر دست گیری. با او تهران و تبریز را سیر کن. با طلا و جواهرات او را مزین کن.)
ایچیأنینگ پپسی بولسون مینیأنینگ تاکسی بولسون
کؤویشجیگینی شیر قیلدا ادیپ گزه گندن بولماسین
آغیز جیغینی مونگولده دیپ کپ گزدیرگن بولماسین
(نوشابه ات پپسی باشد و سوار وسیله نقلیه شخصی شوی . امید است که عروس تو ، خارج از خانه زیاد نگردد و با جنباندن زبان، سخن چینی نکند.)
اؤیکن بولما باغیر بول قارا داشدان آغیر بول
گلین بولوپ بؤوره باقیپ اوتورما الینگه یوزوک اؤتورمه
داماد قافدان گلنده یوزونگ ساللاپ اوتورما
( همدل و با او استوار باش و سنگین تر از تخته سنگ باش. تنها منشین و باخود خلوت مکن و انگشتر به دست مکن. وقتی داماد از در وارد می شود ، عبوس و ترشرو مباش.)
سویتدن قایماق سوزه دینگ یاغدان بؤرک اوزه دینگ
کوندیگینه سوو قویادینگ الینه حوله بره دینگ
یوزونه باقیپ گوله دینگ .... ...... ......
(از شیر، سرشیر بگیری و با روغن، «بؤرک» بپزی. همیشه به آفتابه او آب بریزی و به دستش حوله دهی. به او خندان بنگری.)
ایر سغالینگ سچیک بولسون یولارینگ آچیق بولسون
اوغلانلیقدان اولالان اولی لیقدا بیریگن
......... .........................
(روزی ات فراوان و راههایت گشوده باد. کوچک بودی، بزرگ شدی. اکنون یکدل ویکزبان شدی.)
ایچیندأ کینگ بیلن بولسون گؤونونگدأ کینگ تافان بولسون
سفاپ دوشه گین سالان بولسون سیلکیپ دونون سرن بولسون
آغیزی بیری میسیرمانی بولسون یاخشی یامانی بیلن بولسون
دوستلاری شاد بولسون دوشمانلاری مات بولسون
( خدا کند که فهمیده و همراز باشد، به خواسته های دل تو برسد. به نیکویی رخت انداز او باشد و لباسهایش را بشوید و پهن کند . همدل و مسلمان باشد. خوب و بد زندگی را بداند . دوستانش شاد باشند و دشمنانش مات باشند.)معمولاً در پایان این پندنامه ، روبه داماد و عروس چنین می گویند:
گلنی دامادا تابشیریان دامادی خدایا تابشیریان
یعنی: «عروس را به تو می سپارم و تو را به خدا»
قسمت دوم :ترانه های عروسی(توی آیدیملاری)
این ترانه ازیک سو در بردارنده و ابراز کننده شوق و ذوق فامیلان داماد و از یک سو بازگو کننده مراسم گوناگون و ویژه ازدواج است. در این ترانه ها ، هر یک از فامیلان داماد مثل: پدر، مادر یا خواهر و نزدیکانش احساس عواطف خود را ابراز می دارد و گاه زبان طنز یا زبان کنایه به خود می گیرد. ولی متأسفانه امروزه این ترانه ها به دست فراموشی سپرده اند یا این که فقط در مجالس مخصوص شب ازدواج آن هم به صورت خیلی کوتاه خوانده می شوند:
اول گلیأن کجبأ اوُن سپ دییدیم اجه مه
بارینگ آیدینگ دویدأمه قاراشسین گلّه جه مه«آن کجاوه است که می آید. به مادرم گفتم ک (به نشان سپیدبختی) آرد بپاشد. به بردار بزرگم نیز بگویید که در انتظار عروس باشد.»
آق مایانینگ آغرامنی یول گؤته رر ان شاء الله
اؤز دوغانمینگ نأزینی قیز گؤترر ان شاء الله«سنگینی شتر سفید کجاوه را ، راه تحمل خواهد کرد، و ناز برادرم را (آن) دختر خواهد کشید.»
داماد دونونگ گیده گل تیکه نه اوُرما- داگل
دوستدان کأندیر دوشمانینگ سیرینگی برمه- ده گل«ای داماد !لباس نو بپوش وبیا و خود را به خار مزن!دشمنان تو از دوستانت بیشترند بیا و رازت را بر کسی فاش مکن.»
کؤینه گی گؤک دامادینگ یوره گی آق دامادینگ
اؤز سؤیه نینی آلسا آرمانی یوق دامادینگ«داماد پیراهن آبی بر تن دارد. دل داماد پاک است. اگر به دلداده خود برسد، دیگر آرمانی نخواهد داشت.»
داماد باغا گیریأ – ده باغینگ گُلین یولیا- دا
باغینگ گلی باهانا اؤز سؤیننی گوریأ- ده«داماد داخل باغ می شود و گل می چیند. گل برای او بهانه است، او آمده است تا دلدارش را ببیند.»
ایندی سؤزومینگ آخیری اوقیدیم زهره طاهیری
بیزینگ آلجاق گلنیمیز ایرانلی نینگ شاهیری«این حرف آخر من است. داستان عشق زهره وطاهر راخواندم. دختری که عروس ما می شود ، شاعر ایران زمین است.»
هالی گیتر گلّه جه پالاس گتیر گلّه جه
گتیرمه سنگ گتیرمه بختینگ گتیر گلّه جه«ای زن داداش ! فرش بیار. ای زن داداش! پالاس بیار. اگر هم نیاوری ، عیبی ندارد. ای زن دادادش ! سفید بختی را با خود بیار.»
پیغامبرینگ قیزینی علی (ع) آلدی دییدیلر
توی تو ماشانگ گؤرکی شوندا بولدی دییدیلر«گفتند که دختر پیامبر به عقد علی(ع) درآمده است. تمام شادمانی و سرور ، گفته اند که در آن روز بر پا شد.»
یول اوستونده اوتورما اوستونگ باشینگ چانگ بولار
شوندان دویدأم گلنده اعتبار ینگ کم بولار«سر راه منشین که بر رویت گرد وغبار می نشیند وزمانی که برادرم بیاید ، از اعتبارت کم خواهد شد.»
ایگنه اوجی اینچه دیر تویا گلن سینچی دیر
گلینگ گؤرونگ دامادی اوزّین بویلی اینچه دیر«سر سوزن تیز ونازک است. وکسانی که به عروسی می آیند ، صاحب نظر و آزمایشگرند. بیایید داماد را بنگرید که میان بالا و باریک اندام است.»
کجبه گلیأر آیلانیپ مخمل دونا بوره نیپ
منینگ باللیمینگ تویونا یاش اولی گلیأر سؤیره نیپ«کجاوه سیرکنان می آید، با پوشش و رواندازی مخملی. ریش سفیدان نیز به عروسی برادرم شوق کنان می آیند.»
ایکی قوچونگ کلّه سی بیر قازاندا قاینا یا
اؤیلنمه دیک ییگیت لر باشین بولاپ اوینایا«سر دو قوچ در یک دیگ پخته می شود. جوانان ازدواج نکرده حسرت به دل می رقصند.»
جأ به جأ اوزوم آلدیق چؤفی بولماز قوداجان
بیزینگ آلان گلنیمیزینگ کفی بولماز قوداجان«ای خانواده عروس! چند جعبه انگور خریدیم که انگورهایش چوب ندارند. عروس ما نیز(در زیبایی) هیچ حرفی ندارد.»
پوییز گلیأر هاش هاشلاپ وسسه سینی گؤنگه تاشلاپ
منگ گلّه جم- ده گلیأر بوتین پأمیلین تاشلاپ«قطار سر وصدا کنان می آید و دودش را به هوا می پراکند.زن برادر من نیز با ترک تمام اقوام و خویشان می آید.»
بییک بییک دیوارلار ایچینده بده و آطلار
اؤز دویدأ مینگ تویوندا اویناسین یاش ییگیت لر«حصارهایی بلند، با اسبانی اصیل و سرکش. در جشن عروسی برادر من ، جوانان بیایند و شادی کنند»
آق سماور قاینادینگ آق شکرلر یایرادینگ
اؤز دویدأمینگ تویوندا دنگ دوشلارنی اوینادینگ«سماور سفید را به جوش آورید و شیرینی ها پخش کنید. درجشن عروسی برادرم همسالان را برقصانید.»
گلّه جه گلیم گلسه نه کجیل بالانگ گیسه نه
ساللانایین سادینگا دویدأم دوشسن یادینگا«ای تازه عروس با لباس نقش آگینت بیا. من قربان تو شوم ، و تو هماره به یاد برادرم باشی.»
قارالی ، آ قارالی قارالی سین گؤره یلی
داشدان گلیأن گلّه جه آچ یوزونگی گؤره یلی«آلوی سیاه ، ای آلوی سیاه ! آلوی سیاهش را ببینیم. ای زن برادر که از راه دور می آیی، چارقدت را برادر تا چهره ات را ببینیم.»
نار آغاجینگ دویبی من خوجالارینگ بیری من
اؤز دیدأمینگ تویوندا اویون اوینا جانگ بیری من«من ریشه باغ انارم و یکی از ساداتم. درجشن عروسی برادرم ، من باید شادی کنم.»
ایکی ایکی دؤرت بولار قیز یاشی اون دؤرت بولار
قیز اون دؤرتدن گچسه انه سینه درد بولار<<دو دو تا ، می شود چهار تا. سن مطلوب دختران چهارده است. وقتی سن دختر که از چهارده گذشت، دیگر مادر دل نگران می شود.>>
آق سماورینگ سسی بار چیق- دا گؤزّه گلّه جه
دؤرت آیاغنینگ پوسی بار داماد گلیأن سسی بار«سماور سفید به صدا در آمده است و چهار پایه آن پوسیده است. ای زن برادر من! بنگر گویی داماد می آید.»
منینگ گلّه جه منینگ یانگا جیغنّا منگی بارهنگی بار، آ، هنگی بار هر کیمینگ اؤز دنگی بار
«ساز و وجد دارد و هر کس را همسالی است. زن برادرم در گونه اش خالی دارد.»
گولگولی دیر کؤینه گیم گلدن آق دیر بیله گیم
گولگولی دیر کؤینه گیم گلدن آق دیر بیله گیمیار اوستونده یار سؤیسنگ یار یلمازمی یؤره گیم
«پیراهنی رنگین دارم و مچ دستانم سفید است. اگر یار دیگری برگزینی ، آیا دل من نخواهد ترکید؟»یوزوک تاپدیم یاشیلجا بیر آوادان قاشلیجا
منگ کؤرفه گلّه جم اورتا بویلی ایشلیجه«انگشتری سبز با نگینی بسیار زیبا یافتم! زن برادر کوچک من میانه قامت و پرکار است.»حقیم حقا یتیرسین حق مرادا او تیرسینگلّه جأنی آلمانا بیزه خدای یتیرسین
«خداوند مرا به حق خود برساند و به حق، کارم را گشایش دهد. دیدن عروسی برادرم را خدا قسمت ما کند.»آق ماشین گچیپ باریا بوغینی سچیپ باریا
چیقدا گؤزّه دویده جان گلّه جم گچیپ باریا«ماشین سفید در گذر است، همچنان بوق می زند . ای برادرم برو و بنگر که زن برادرم در حال گذر است.»
سوو آقار کنار گیدر اورتاسی اوینار گیدر
دگمأنگ قیزینگ گونونه میهمان دیرگلر گیدر
«آب روان می شود و کناره رودخانه را در بر می گیرد. آب روان به رقص آمده است. دل دختر را نشکنید که چند روزی میهمان است و روزی خواهد رفت.»خط یازدیم سطیر سطیر آراسی سانتیمتر
اوچوپ باریان آق قوشلار گلّه جه جه سلام یتیر<<سطر به سطر به فاصله یک سانتیمتر نامه ای نوشتم . ای پرندگان سفید درحال پرواز به زن برادر من سلام برسانید.>>قاییش قاییش گلّه جه سورمه قاییش گلّه جه
آق مایانینگ او ستونده قاییم یابیش گلّه جه
«... در بالای شتر سفید قرص و محکم بنشین ای زن برادر!»پیرتیق پیرتیق گلّه جه آلما پیرتیق گلّه جه
بیزه گلن ینگّه لنگ بالاغی ییرتیق گلّه جه
«... ینگه هایی که به خانه ما آمده اند، شلوارهایشان پاره پوره است.»ارنلر ، آ ارنلر داغا بوغدای سررلر
یدی مونگی آزوگؤروپ سکگیز مونگ دییرلر
«مردان خدا! در بالای کوه ، گندم می پراکنند تا آفتاب بخورد. هفت هزار تومان را برای مهریه کم می دانند و هشت هزار تومان می خواهند.»ساری صاندیق نأگرک؟ صابین سالمانا گرک
قافدان گلّه جم گلنده الینی یومانا گرک
«صندوق زرد به چه درد می خورد؟ به درد صابون می خورد. وقتی که زن برادرم خواست دستش را بشوید ، لازم می شود.»
فلان یرینگ پامیغی اوزّین اوزّین اؤسوپدیر
فلان یرینگ قیزلاری اوزّین ساچین کسیپدیر«پنبه های فلان جا ، بسیار قد کشیده اند. دختران فلان جا ، گیسوان خود را بریده اند.»
پیشمه سچن بیز اوبا نار سچن بیز اوبا
فلان یرینگ قیزینی آلیپ قاچان بیز اوبا
«این روستای ماست که پیشمه وانار پخش می کند. این روستای ماست که دختر فلان جا را ربوده است.»آسماندأ کی یدی ییلدیز یدی سی نینگ بیری من
اؤز آغامینگ تویوندا غزل دوزجک بیری من«من یکی از از آن هفت ستاره آسمانم. من در عروسی برادرم غزل خواهم سرود.»
چینی تاباق دؤویلدی ییغنامانا گیده یلی
گلّه جه مینگ تویونی قوتلامانا گیده یلی«دیس چینی شکسته است ، برویم آن را جمع کنیم. برویم و عروسی را به زن برادرم تبریک بگوییم.»
حسیب دیر، آ حسیب دیر الین کسر کسیپ دیر
آل یانگاق قیزیل دوداق گؤرونگ کیمه نصیب دیر«دنیا کارش با حساب است.کارد، دستش را بریده است، بنگرید این گونه زیبا ولبهای قرمز قسمت چه کسی خواهد شد؟»
قسمت سوم :سوگ سروده ها(یاس قوشغی لاری)
همراه با ترجمه فارسی
سروده هایی هستند که زنان در ایام از دست دادن کسی به صورت انفرادی یا گروهی می خوانند و با آن سروده ها خود را تسلّی می دهند. این گونه سروده ها ، بخاطر احساس پرشور در آن و هم بخاطر اینکه عاطفه نقش اساسی در آن دارد از درونمایه بسیار قوی برخوردار است و آن قدر سوزناک است که انسان را سخت متأثر می سازد.
سوگ سروده ها در واقع آرزوهای به خاک سپرده شده اند، و پژواک محرومیتها و حرمان هاست، در عین حال فریاد بلند آمالی هستند که بدان دست نیافته اند.دیلماچ خبر بردی می؟
تاقیر یرده تایانلار سووسیز یرده قایانلار
آلا گؤزونگ آییلانگدا کیم آیلاندی داشینگدان؟
ایغار ساچینگ ایغاندا کیم قالدیری باشینگدان؟
آطلانیپ لارگیدن دیر یوکله نیپ لر گلن دیر
چایا قانی آقاندا چؤلده جانی چیقاندا
آی وای دییسین ینگه سی
قارا گؤزلر اوردی می؟ آوان دیللر چالدی می ؟
یانگی بولدوم دیینده اؤردگی قاز اوچاندا
گؤرگیچ گلدی گؤردی می؟منبع : وبلاگ بایراق ترکمن
یازان : جلال ایری
1) من اسماعیل سالاریان صاحب این وبلاگ 7 کتاب چاپ شده ام 1-تمثیل و مثل 2- ناغیلار بوقچاسی 3- مثنوی یوسف و زلیخا به ترکی خراسانی 4- نگاهی به ادبیات ترکان خراسان 5- نگاهی به فرهنگ ترکان خراسان هست 6 -ترکی خراسان و قواعد آن و چند کتاب در زمینه زبان، ادبیات و فرهنگ ترکان خراسان آماده نموده ام که هنوز چاپ و نشر نشده اند.