یازان : رضا همراز :

شاعیر اسفراینلی حسن اوغلو

اسفراینلی شیخ عزالدین حسن اوغلو

ادبیات تاریخیمیزین گوستریشینه گوره؛ اسفراینلی حسن اوغلو گویا ایران تورک لرینین بیرینجی شعر دئیین لرینده ن اولموشدور کی؛ تاسف له شعرلرینین الده چوخ آز اولماسینا گوره؛ پوئزیاسینا دایرده بیر اوقدر یازی – پوزو الیمیزده یوخدور. آنتولوژولارین هامیسی بو اونجول شاعیریمیزی سلام – صلوات لا یاد ائدیب؛ اونون نفسینین سلامت لییندن دانیش میشلار. دئدییمیز کیمی بو اولو شاعیریمیزدن بو گونه کیمی گویا اوچ تورکجه شعری علم عالمینه تانیدیلمیشدیر. مع الاسف حسن اوغلونون تورکجه – فارسجا شعر دیوان لارینین هارادا اولدوسوندا هله ده دانیشان اولمامیش؛ دئدییمیز کیمی یالنیز ائله الده اولان اوچ غزلینه کفایت لنمیشلر. حسن اوغلونون بو شعرلریندن دوشونمک اولور کی؛ اونون روحو نه قدر اینجه ایمیش.

او تورکجه ده " حسن اوغلو " فارسجا دا ایسه "پور حسن " تخلص ائدیردی. اسفراین لی حسن اوغلو او زامان خوراساندا تورکجه شعر دئیین زامان؛ آذربایجاندادا خویلو حسام باشقالاری ایله؛ هابئله اوتای آذربایجاندا ایسه نصیر باکویی؛ نخجوانلی هندوشاه و باشقالاری شاعیرله بیر دوولرده ادبی یاشایش لارینا دوام ائدیردی لر.

یازدیقلارا گوره حسن اوغلونون شعرلری سینیرلاری سیندیریب چوخ اوزاقلارا دا یول تاپمیشدیرلار. مصرده یاشایان سیف سرابی کیمی آدلیم شاعیر؛ هابئله آناتولو دا یاشایان احمد داعی بو شاعیرین شعرلرینه نظیره لرده قوشموشلار. دوقوزونجو عصره عاید اولان سمرقندلی امیر دولت شاهین تذکره سی اولان " تذکره الشعرا " کیتابیندا شاعیر حاقدا بو یازی لاری گورمک مومکون دور :


ذکر قدوه المحققین شیخ عزالدین پور حسن اسفراینی قدس سره، مرد عارف و موحد بوده و مجذوب سالک است و مرید شیخ جمال الدین احمد ذاکر است که از جمله خلفای شیخ الاسلام والمسلمین رضی الحق والدین علی لالاست قدس الله تعالی روح هما؛ هر چند ذکر او داخل سلسله اولیاست، اما در شاعری نیز مکمل بوده و شاعار ترکی و فارسی نیکو می گوید. در ترکی حسن اوغلی تخلص می کند و دیوان او در آذربایجان و روم شهرتی عظیم دارد و این غزل اوراست :


غزل فارسی:

شوخ و بیرحم فتادست نگارم چکنم

برد اندیشه او صبر و قرارم چکنم

سرزنش میکندم خلق که زاری تا کی

من دل سوخته چون عاشق زارم چکنم

ماه رویم چو پدیدار نیامد روزی

شب تاریک ستاره نشمارم چکنم

یار دل برد و نپرداخت به دلداری من

او زمن فارغ و من بی دل دیارم چکنم

غم معشوق در افکند زپایم چه دوا

گشت از عشق پریشان سرو کارم چکنم

چون خدا در دو جهان روی نیکو دارد دوست

من که پور حسنم دوست ندارم چکنم ؟

 

ایندی بو اونجول شاعیرلرن بیر نئچه الده اولان تورکجه شعری اوخویاق.

تورکچه غزل1 :

عجب بیلسم بنی شیدا قیلان کیم

منه بو عشق اودون پیدا قیلان کیم

عجبلارم عجب قیلدیم الهی

ایمان اهلینه دونوب ترسا قیلان کیم

قمشدن شکر و طاشدان جواهر

آغاجدان دانه ی خرما قیلان کیم

تنم یئتمیش ایکی دورلو دامار دیر

کیمین ایرماق کیمین دریا قیلان کیم

قو بو تدبیری کل تقدیر گوزله

بو گونکو وعده ی فردا قیلان کیم

بو نطعین فرشینی هر دم بو فراش

بو عرشین رنگینی مینا قیلان کیم

" حسن اوغلو " بو بیر قطره منیدن

اونون خوب صورتین زیبا قیلان کیم .

 

تورکچه غزل 2:

نئجه سن گل ای یوزو آغیم بنیم

سن اریتدین اودلارا یاغوم بنیم

اند ایچیرم سندن آرتیق سئو مه ریم

سنین ایله خوش کئچیر چاغوم بنیم

حسن ایچینده سنه مانند اولمایا

اصلی یوجا؛ کونلی آلچاغوم بنیم

ال الیمی ایره ییم مقصودوما

قویما یورکده یانا داغوم بنیم

سن رقیبه سریمی فاش ایله دون

اونون ایله اولدو شیلتاغوم بنیم

قیشلادیم قاپوندا ایت لرینه

اولدو کویون اوشته یایلاغوم بنیم

من نولوجک یولونا کومون منی

باخادورسون قارا تورپاغوم بنیم

توپاغومدان بیته حسرت له آغاج

قیلا زاری جمله یارپاغوم بنیم

بو " حسن اوغلو " سنی مندن دورور

اونو رد ائتمه یوزو آغوم بنیم .

 

تورکچه غزل 3:

آپاردی کونلومو بیر خوش قمر اوز جانفزا دلبر

نه دلبر دلبر شاهد نه شاهد  شاهد سرور

من اولسم سن بت شنگول صراحی ائیله مه غلغل

نه غلغل غلغل باده نه باده باده ی احمر

باشیمدان گئچمه دی هرگیز سنین له ایچدییم باده

نه باده باده مستی نه مستی مستی ساغر

شها ! شیرین سوزون ائیلر میصیرده هر زمان کاسید

نه کاسید کاسد قیمت نه قیمت قیمت شکر

توتوشمه یینجه دیر آتش بیلیر مز خصلت عنبر

نه عنبر عنبر سوزش نه سوزش سوزش مجمر

ازل دن جانیم ایچینده یازیلدی صورت معنی

نه معنی معنی صورت نه صورت صورت دفتر

( حسن اوغلو ) سنه گرچی دوعا چی دیر ولی صادق

نه صادق صادق بنده نه بنده بنده ی چاکر .

 

شاعیرلرین بیر سیراسی حسن اوغلونون پوئزیاسین ائله اوز زامانی و اوزوندن سونرا ایزله میشلر. باخمی یاراق کی اوست سطیرلرده دئدییمیز کیمی اوندان محدود شعر الده وار، آما بو محدود شعرده؛ شعر شوناسلارین نظرلرین اوزلرینه طرف جلب ائده بیلمیشدیر. اورنک اولاراق شاعیر حسن اوغلو ایله تقریبا بیر زاماندا یاشامیش سیفی سارایی شاعیرین " آپاردی کونلومو ... " غزلی تاتار – قبچاق شاعیرینی او قدر ماراقلاندیرمیشدیر کی؛ شیرازلی سعدی نین گولوستانینین ترجمه سینین سونوندا اونا بیر بنزتمه ده یازمیشدیر کی شعر بئله باشلانیر :

تاپیلماز حسن ملکونده سانا تینگ بیر قمر منظر

نه منظر ؟ منظر شاه ؛ نه شاهد شاهد دلبر


حسن اوغلودان سونرا ایستر تورک و ایستر سه فارس دیلینده " آپاردی کونلومو ..." غزلینه چوخلو سایدا نظیره لر یازلمیشدیر. تورک دیلینده بنزتمه یازانلاردان دئدییمیز کیمی سیفی سارای؛ 15 ینجی عصرین آنادولو شاعیری احمد داعی نی؛ آذربایجان صنعتکارلاریندان محنتی باکویی؛ شکیلی نبی؛ شیروانلی صالح؛ عبدالخالق جنتی و سایره فارسجا نظیره قلمه آلانلاردان ایسه ایما تخلوصلو بیر شاعیری؛ طفیلی نی؛ دهلوی لی بیدل و باشقالارین گوسترمک اولار کی اونلارین بیر سیراسینین شعرلرین نمونه ارائه ائله مک ایستردیک .

 

اجمد داعی :

ایا خورشید مه پیکر؛ جمالین مشتری منظر

نه منظر منظر طالع ؛ نه طالع طالع انور

اگر چی قوللارین بی حد؛ ولی کمتر قولون احمد

نه احمد، احمد داعی، نه داعی، داعی چاکر

 

شیروانلی صالح :

لبین یاقوت پر احمر؛ دیلین مثل در و گوهر

نه گوهر، گوهر لولو ؛ نه لولو، لولو شهوار

ازلدن حسنونه واله اولوبدور بی نوا صالح

نه صالح، صالح بی دل، نه بی دل، بی دل بیمار

 

عبدالخالق جنتی :

صبادان اولدو عطر افشان چمنده صبح دم ریحان

نه ریحان، طره ی کاکل، نه کاکل، کاکل افشان

اولوبدور جنت محفل کمالات اهلینه روضه

نه روضه، روضه ی حکمت، نه حکمت، حکمت عرفان .


آشاغیدا صفوی دوورونون شاعیرلریندن اولان تبریزلی عصری نین بیر شعرین کی حسن اوغلونون شعرین قارشی لامیشدیر؛ بیرگه اوخویاق .

 

سنی هر گوردویوم دم؛ باشقا بیر عالم اولور پیدا

منه مقصود اولان عالم ؛ در کویونده دیر پیدا

در کویوندا دیر جانا منه مقصود اولان عالم

نه عالم، عالم جنت، نه جنت، جنت اعلا

باشیمدان گئتمه دی هرگیز ؛ سنین لعلینده کی لذت

نه لذت ؛ لذت شکر ؛ نه شکر ؛ شکر گویا

گلستان روخون می سر زولفونده کی نکهت ؟

نه نکهت ؛ نکهت عنبر ؛ نه عنبر ؛ عنبر سارا

عجب وارماز می گوش یارا قلبیمدن چیخان شیون

نه شیون ؛ شیون عاشق نه عاشق عاشق پیدا

مروت ائیله ای ساقی دهانیم تشنه ی کوثر

نه کوثر کوثر وصلت ؛  نه وصلت ؛ وصلت تنها

ندن دلخسته سن " عصری " یانار کونلونده  بیر آتش

نه آتش ؛ آتش خواهیش ؛ نه خواهیش ؛ خواهیش بی جا !


 اوست سطیرلرده دئدییمیز کیمی بو اینجه طبع لی شاعیرین حایاتیندان بیر اوقدر بیلگی الده یوخدور. آنجاق تذکره لرین قیدینه گوره او؛ اسفراین ده آنادان اولوب میلادی 1260 ینجی ایلده قلمین یئره قویموشدور.